Het artikel ‘Amersfoort, voorde van de Chamaven’, zie onder Amersfoort, geeft een duidelijke verklaring van de naam Amersfoort. De naam komt van de Amorem (Chamaven) een volk dat in de vroege middeleeuwen in onze streek woont. Tegenwoordig is de gangbare verklaring van de professionals dat de Eem vroeger Amer heette en dat zo de naam Amersfoort ontstond; de voorde door de rivier de Amer. Maar die gedachte gaat mank, sterker er valt nergens een goede onderbouwing te lezen.
Beide grote geschiedschrijvers van onze stad, Abraham van Bemmel (1760) en W.F.N. van Rootselaar (1878), kennen het woord Amer niet. Zij gaan uit van de gedachte dat de stad vroeger naar de rivier de Eem heet; Emersfoort, Eemsvorde, etc. Dat is op enig moment verbastert tot Amersfoort. Ergens in de 20e eeuw verandert die zienswijze. Het begint als men de beide oernamen voor water vermeldt: Aa en Ee. Daarna oppert iemand dat de Eem dan mogelijk ooit Amer heette en dat de naam Amersfoort daarvan is afgeleid. De Amer ging later Eem ging heten. Maar daarbij passen een paar vette ??? Niemand geeft deze gedachten handen en voeten. Het lijkt een aanname. Wel schrijft men elkaar klakkeloos over.
Wie de naam Amer als eerste oppert is nog niet achterhaalt. Het lijkt te beginnen ergens in de eerste decennia van de vorige eeuw als men in verhandelingen over de Eem verwijst Aa en Ee als oude namen voor water. In het boekje ‘Eemland’ (1946) van A. de Goede is in de tekst nog niets te vinden, maar achterin staat een kaartje van De gouwe Flehite. Daarop de rivier met beide namen naast elkaar, aan de westkant De Eem en ten oosten Amer. Twee jaar later schrijft J.F.B. van Hasselt in ‘Amersfoort rondom zijn toren’ (1948) over de rivier Arnapa, die van Rhenen loopt naar Eemnes. Door verminderde watertoevoer valt de rivier in twee delen uiteen. In het zuiden loopt de Kromme Eem en in het noorden de Eem, die zo stelt hij heeft ‘misschien plaatselijk Amer geheten’. Plaatselijk ? Waar dan ?
Dhr. H. Halbertsma is in ‘Zeven eeuwen Amersfoort’ (1959) duidelijk. Hij neemt de stelling in dat de Eem ooit Amer heette. Zonder uitleg of onderbouwing. En in de ‘Encyclopedie van Amersfoort’ (1998) komt J.A. Brongers met nog een variatie. Hij stelt dat er tijdvakken zijn waarin de Eem, Amer heet. Eh …? Hij verbindt de naam van de rivier ook met Amerveen bij Kootwijk. Maar dat ligt op 20 km van de Eemvallei en zo’n 20 meter boven nap (?). Dit past trouwens wel in de uitleg over de voorde van de Chamaven ! Zie dat artikel.
Ver, heel ver gaat een illuster kwintet onder leiding van Ludo Jongen in het boekje ‘Amersfoortse Praat‘ (2008). Zij schrijven: “Mogelijk is het afkomstig uit een heel oude taal die in onze streken en over een groot deel van Europa gesproken werd, lang voordat de Germanen ons land binnenkwamen”. Enige onderbouwing ontbreekt, maar dat kan niemand verbazen.
In de hele Eemvallei, tussen Rhenen/Wageningen en Bunschoten/Huizen staat de Eem voor water. Ooit loopt de Kromme Eem naar het zuiden en watert uit op de Rijn, onderaan de Grebbeberg. Rond 1480 is deze rivier vergraven tot de Bisschop Davidsgrift, nu de Grift.
Bij Amersfoort zijn nog stukjes herkenbaar van de oude rivierloop. Ook daar is de naam Amer onbekend en spreekt men van de Oude Eem.
Wie naar de afgeleide namen kijkt ziet dat de namen met Amer komen van de stad Amersfoort. Amer-namen die naar water verwijzen zijn er niet, niet in Amersfoort, nergens in de Vallei. Ze lopen parallel met de opkomst van de Amer-hypothese en dateren van na de oorlog. Voorbeelden zijn de zwemvereniging De Amer (1974) en zwembad Amarena (2018). Dit in tegenstelling tot de Eem, die in de hele Vallei vernoemingen kent. Alleen al het ‘Eemnesser Namenboek’ (2021), uitgave van de Historische Kring Eemnes, kent bijna 30 verbindingen met de naam Eem.
Wat resteert zijn vier Amer-namen: Amerongen, Amersfoort, Amerveen en (H)Amersveld. De namen Amerongen en Amerveen zijn door de ligging niet aan de rivier te koppelen. De namen Amersfoort en (H)Amersveld zijn dat wel. Daarbij mag men zich afvragen of (H)Amersveld vernoemt is naar de nabij liggende valleistroom (nu Heiligerbergerbeek), dan wel naar Amersfoort., bijvoorbeeld omdat het een ontginning van de stad is. Het ligt op zo’n 3 km afstand, dichter bij dan Hoevelaken dat de Heren van Amersfoort in 1132 laten ontginnen. Voor de aanhangers van de Amer-versie ligt er een uitdaging: kom met bewijzen, of een goed onderbouwd verhaal. Amersfoort kijkt er naar uit !
© 2020 Wulf Hofland – herzien zomer 2021
Uw reactie, vragen, op- en aanmerkingen kunt u kwijt op: contact@amersfoorteneem.nl