Over de vroegste bewoningsgeschiedenis van de Eempolder schenkt niemand klare wijn. Wie de verhalen leest, blijft met vraagtekens zitten. Men neemt aan dat ontginning in de 12e of 13e eeuw de reden is om er te gaan wonen. Maar in die tijd zijn er nog veel gebieden die eenvoudiger te ontginnen zijn dan de rietlanden aan de Eemmonding. Er is een andere reden. Politieke en strategische problemen zijn de werkelijke aanleiding. Problemen die het Sticht, de huidige provincie Utrecht met noordoost Nederland, heeft met zijn buren. De graaf van Gelre verovert in de 11e eeuw de Veluwe op de bisschop van Utrecht. Hierdoor splitst hij het Sticht. Het deel aan de andere zijde van de IJssel heet daarna Oversticht. Voor de bisschop brengt dit grote vervoersproblemen met zich. Over de Veluwe, noch via de rivieren, kan hij tussen het Sticht en Oversticht reizen. De enige veilige route loopt via de Zuiderzee. Het Sticht grenst met een klein stukje aan dat water en heeft daar slechts één natuurlijke inham; de Eemmond.
Zuidwend.
De tienden (belasting) die de bisschop in het Oversticht int moeten naar Utrecht. Die tienden betaalt men in natura. Voor de transporten naar het Sticht zijn zeewaardige vrachtvaarders nodig. Die zijn nog relatief klein (10 tot 20 ton) en hebben weinig diepgang. Daarbij valt te denken aan schepen zoals de vikingen gebruikten. Die kunnen de riviermonding invaren en landinwaarts lossen. Rond 1200 heeft er in de zeescheepvaart schaalvergroting plaats. In Noord-Europa ontwikkelt zich uit het Vikingschip een nieuw vrachtschip; de kogge. Dit schip heeft een grotere diepgang. Om te lossen laat de bisschop een brede lage dijk aanleggen. De dijk is laag, de dreiging van het water is gering. Hij is breed voor het verdere transport met paard en wagen. De dijk loopt van de hoge gronden bij Laren naar de Eem, zo’n 3½ km. Hij gaat naar de zuidelijkste plaats voor de schepen om te wenden. De dijk krijgt de passende naam; Zuidwend.
De schaalvergroting bij de Kogge’s gaat door. Bij een middenklasser van 60 ton, zoals de Kamperkogge (1336) is dat 2½ meter ! Veel te diep voor Ter Eem. De schepen komen niet verder dan de Eemmond. Men vaart vanuit Kampen naar ‘’t Gat van de Eem’.
De naam Zuidwend is in de 13e eeuw uniek in Nederland. Pas eeuwen later komt die naam elders voor als verbastering van sijtwind, een zijdijk van een ontginning. Maar op de Zuidwend sluit geen andere dijk aan. Eerst in de 14e eeuw legt men de Zomerdijk en de noordelijke Meendijk aan. Deze beschermen de polders tegen water uit Eem en Zuiderzee. De Zuidwend functioneert nooit als waterkering.
Eemnes
De Zuidwend verdient bescherming en bij het lossen van de schepen is mankracht nodig. Dus bouwt men langs deze dijk huizen en een kerk. Waarschijnlijk wijdt men de kerk in deze havenplaats aan de beschermheilige van de varenden; Sint Nicolaas. Als men later verhuist naar de Wakkerendijk en daar een nieuwe kerk bouwt wijdt men die ook aan Sint Nicolaas. Men neemt de naam mee van de eerste locatie.
De Zuidwend steekt als de neus van Pinokkio de polder in. Deze neus of nes (landtong) bepaald ook de naam van het dorp; Eemnes !
Eemnes-haven is kwetsbaar. Dat weet de vijand ook. Er wordt regelmatig gevochten en er zijn blokkades. Met als hoogtepunt in 1428 als een drijvend fort de Eem afsluit.
Wakker volk
De vracht gaat van de Zuidwend via de hoge gronden van het Gooi en de Vuursche naar Utrecht, de hoofdstad van het Sticht. De route komt onder vuur te liggen als er perikelen ontstaan met edelen in Holland, o.a. met de heren Van Amstel en Van Wulven. Na de moord op graaf Floris V (1296) is dit problematisch. De weg via Laren loopt dan over vijandelijk gebied. Er moet een nieuwe route komen. Mogelijk benut men eerst nog de zandader die loopt vanaf de Zuidwend naar de kerk van Eemnes-Binnendijk. De Eemnessers leggen de Hogeweg aan, verlaten de Zuidwend en vestigen zich langs de nieuwe weg. Het is wakker (dapper) volk dat de kwetsbare navelstreng tussen Sticht en Oversticht verdedigt. Is de naam van de Wakkerendijk, die men naast de Hogeweg aanlegt, een eerbewijs aan hen ?
© 2020 Wulf Hofland
Uw reactie, vragen, op- en aanmerkingen kunt u kwijt op: contact@amersfoorteneem.nl